Κωστής Παλαμάς

Εισαγωγή | Τα πρώτα χρόνια | Στην Αθήνα | Η Ποίηση

Η Ποιητική του Διαδρομή

Η δεκαετία από το 1876 έως το 1886, οπότε δημοσιεύτηκε η πρώτη του ποιητική συλλογή "Τα τραγούδια της πατρίδος μου", ήταν περίοδος προετοιμασίας, ποιητικής και ιδεολογικής, γιατί, στο πρώτο αυτό βιβλίο, παρόλο, που αισθητικά δεν μπορεί να θεωρηθεί σταθμός, περιέχονται ωστόσο τα βασικά θέματα και μερικές από τις κύριες ιδέες του όλου παλαμικού έργου, που η λέξη "ρωμιοσύνη" συναιρεί ίσως πιο επιτυχημένα από οποιαδήποτε άλλη.

Σύμφωνα με τα λόγια του ίδιου του Ποιητή, στα "Τραγούδια της Πατρίδος μου" παρελαύνουν "η μικρή πατρίδα, η Ρούμελη, το Μισολλόγι, η επαρχία, το χωριό, το ντόπιο, η Ρωμιοσύνη, γιορτές, καθημερινές, το πανηγύρι, ο αργαλειός, τα λογής ρωμαΐικα γνωρίσματα που με συγκινούν".
Με την επόμενη ποιητική εργασία του, "Ο ύμνος της Αθηνάς", (1889), που βραβεύτηκε στο Φιλαδέλφειο ποιητικό διαγωνισμό, ο Παλαμάς θέλησε να δώσει στην ποίησή του και μιαν άλλη διάσταση: την κλασική αρχαιότητα.
Πληθωρική καλλιτεχνική φύση, έγραφε και δημοσίευε ασταμάτητα τα ποιητικά του βιβλία, που υπερβαίνουν τα είκοσι: Τα μάτια της ψυχής μου (1892), Ίαμβοι και ανάπαιστοι (1897), Ο τάφος (1898), Η ασάλευτη ζωή (1904), Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου (1907), Οι καημοί της Λιμνοθάλασσας (1912) εδώ βρίσκονται και τα Σατιρικά Γυμνάσματα, Η Πολιτεία και η Μοναξιά (1912), Βωμοί (1915) κ.ά.
Μέσα στη δεκαετία 1920 -1930 παρατηρείται ήδη μια κάμψη, και εξαιτίας της ηλικίας, αλλά και εξαιτίας της απογοητεύσης, που αρχίζει να αισθάνεται ο Παλαμάς από τις επικρίσεις, που δεχόταν το έργο του και που γίνονταν με τον καιρό πιο έντονες, σε συσχετισμό κάποτε με τα νέα ποιητικά ρεύματα, που άρχιζαν να διαφαίνονται.
Οπωσδήποτε ο Παλαμάς υπήρξε για περισσότερα από 40 χρόνια ο αδιαφιλονίκητος ηγέτης του λογοτεχνικού κόσμου στον τόπο μας. Στο πλουσιότατο ποιητικό έργο του πρέπει να προσθέσουμε ένα εξίσου πλούσιο έργο δοκιμιογραφικό, μερικά διηγήματα και το πολύ σημαντικό θεατρικό του Τρισεύγενη (1903).
Μέσα στις εκατοντάδες των σελίδων του χτίζεται ένας νέος κόσμος, βασισμένος στη λαϊκή κυρίως παράδοση, όπως την αποκάλυπτε η νεαρή τότε επιστήμη της Λαογραφίας και όπως την έπλαθε η παλαιότερη και σύγχρονη δραματική ελληνική ιστορία. Αλλά η γλωσσική συμβολή του Παλαμά, έστω και αν είναι η βασική, δεν είναι διόλου η μοναδική. Μέσα του έπαλλε η ψυχή και η λαχτάρα ενός αληθινού αναγεννητή.
Είναι χαρακτηριστικό, ότι την τέχνη και την επιστήμη ο Παλαμάς θεωρούσε ως τους δύο πόλους μιας νέας ζωής. Αυτό φαίνεται ολοκάθαρα στο κορυφαίο και ανεπανάληπτο έργο του:

Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου
Πού είν' η Αλήθεια; Μην πλανάν εσέ
βαθιονόητα λόγια τάχα;
την πηγή της δεν τη βρίσκεις μέσα σου,
άνθρωπε, μονάχα.
Θα τη βρης παντού στο ταίριασμα
- ω αρραβώνας λυτρωτής! -
της καρδιάς σου και του νου σου
με τα πάντα της ζωής.
Ύψωσε τον τρίτο εσύ Όλυμπο,
βάλε εκεί την Επιστήμη,
μόνη υπάρχει, αγέλαστη είναι!
Ποιο χαμόγελο, ποιο ασήμι,
ποιο χρυσάφι σαν την όψη της;
Γιούχα, Όλυμποι απ' αχνούς!
Η καρδιά το θάμα αν είναι,
της καρδιάς το μάτι ο νους. (...)
Κι όπως ύστερ' απ' το πάλεμα
τα στοιχεία, κι από τα μίση,
σα ν' αλλάξανε, και γίναν
στεριές, πέλαα, λόγος, χτίση,
έτσι και ύστερα στ' ανθρώπινα,
και στ' ανθρώπου την ψυχή
θα 'ρθη να ριζώση ειρήνη
και γαλήνη θ' απλωθή.
Και θα ζήση ο λόγος, τ' άλογα,
κι άνθρωποι κι αγρίμια, η πλάση,
σαν τ' αγνά και σαν τα ωραία
δέντρα στα μεγάλα δάση.
Μ' εμάς πρώτος τη μελλόμενη
μοίρα υπέρτατη στερνή,
Γύφτε, ζήσε την απάνου
στο προφητικό βιολί.

Αυτή η οικουμενικότητα του Παλαμά, καθώς και η κατάφασή του στη γνώση, αποτελούν και δύο καίρια γνωρίσματα της ποίησής του, η οποία έχει απλώσει τις ρίζες της όχι μόνο στη ζωή, αλλά και στο βιβλίο, όχι μόνο στο παρόν, αλλά και στην ιστορία, όχι μόνο στο συναίσθημα, αλλά και στη σκέψη και τη διανόηση.
Συνήθως τα γνωρίσματα αυτά προβάλλονται σαν επιχειρήματα για τη στήριξη της θεωρίας, ότι ο Παλαμάς είναι ένας θολός, αξεκαθάριστος και εγκεφαλικός ποιητής, που δεν έδωσε ένα έργο διηθημένο και διυλισμένο, όπως π.χ. ο Σολωμός.
Ωστόσο θα μπορούσε να εγερθεί στο σημείο αυτό η ένσταση, ότι τα χαρακτηριστικά ακριβώς αυτά εμφανίζουν τον ποιητή πρωτοποριακό και από μίαν άλλη άποψη, αφού σήμερα η παρεμβολή της γνώσης στο σώμα της ποίησης και μάλιστα της γνώσης που έχει ανασυρθεί από τα αρχεία και τα παλιά βιβλία, έγινε όχι μόνο κάτι νόμιμο, αλλά έχει σχεδόν πάρει τις διαστάσεις της μόδας.
Τέλος πρέπει να τονιστεί και η μετρική σοφία και δεινότητα του Παλαμά: τα ποιήματά του, μικρά ή μεγάλα, τραγούδια ή πλατιές επικολυρικές συνθέσεις, είναι από τα πιο στέρεα, τα πιο άρτια χτισμένα μνημεία έμμετρου νεοελληνικού λόγου.
Ο γιος του Ποιητή, Λέανδρος έδωσε το 1937 μιαν Εκλογή από το ποιητικό έργο του Κωστή Παλαμά, ενώ ο Γιώργος Κατσίμπαλης επιμελήθηκε μια 16τομη έκδοση των Απάντων, που περιέλαβε ο,τιδήποτε δημοσίευσε ο ποιητής, δοκιμιογράφος και συγγραφέας Παλαμάς.
Το έργο του μεταφράστηκε στα γαλλικά, τα ολλανδικά, τα αγγλικά, τα ιταλικά, τα δανικά και άλλες γλώσσες.

Α. Καραντώνης: Γύρω στον Παλαμά (τ. Α'-Β', χ.χ.).
Αιμ. Χουρμούζιος: Ο Παλαμάς και η εποχή του, τ. Α'-Γ'. Εκδ. "Διόνυσος", Αθήνα 1959-1974 (ο τ. Α' 1944).
Νίκος Ζαχαριάδης: Ο αληθινός Παλαμάς, 1944.
Κ. Τσάτσος: Παλαμάς, γ' έκδοση, Αθήνα 1966.
Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος: Κωστής Παλαμάς, β' έκδοση. Εκδ. οίκος Γ. Φέξη, Αθήνα 1962 (η πρώτη έκδοση στη σειρά: Τα πρόσωπα και τα κείμενα, τ. Γ', 1944).
Ε.Π. Παπανούτσος: Παλαμάς, Καβάφης, Σικελιανός, γ' έκδοση. Εκδ. "Ίκαρος", Αθήνα 1971.
Λίνου Πολίτη: Μετρικά. Εκδ. Κωνσταντινίδη, Θεσσαλονίκη 1972.
Για πλήρη βιβλιογραφία βλ. Η Ελληνική Ποίηση, τόμ. Ρομαντικοί, Εποχή Παλαμά, Μεταπαλαμικοί, σ. 223.

Εισαγωγή | Τα πρώτα χρόνια | Στην Αθήνα | Η Ποίηση

Κωστής Παλαμάς